بروز بلاياي طبيعي از دغدغه های اصلي جوامع بشری و از عوامل مخرب آسيب رسان و يكي از عوامل مهم بروز خسارتهای
جانی و مالی در هر كشوری است. كشور ما با توجه به موقعيت جغرافيايی، ششمين كشور بلاخير جهان، چهارمين كشور از
نظر بلايای طبيعی در آسيا و دهمين كشور زلزله خيز جهان است. سيل و زمين لرزه سهم بيشتری از آسيبهای ناشی از
بلايای طبيعی را در كشورها به خود اختصاص ميدهند.
هنگام بروز حوادث طبيعی نيازمند مديريتی توانمند و تقسيم درست مسئوليتها در سطح نهادهای اجرايی هستيم تا اقدامات
به موقع و سريع به منظور كاهش خسارات صورت گيرد.
بروز حوادث طبيعی نظير سيل علاوه بر تخريب زير ساختها و راههای ارتباطی، خدمات رسانی به اين مناطق را نيز با مشكل رو به رو ميكند كه نيازمند مديريت ويژه ای است. اين حوادث باعث تغيير بستر رودخانه ها، آب بندانها، سدهای خاكی،
جابه جايي زمين و … ميشود و به علت عاری شدن مراتع از پوشش گياهی و تخريب و شست و شوی خاك، وقوع بعضی از آبله، لمپی اسكين و ….. و حتي بيماريهای مشترك، ،ppr ، بيماريهای واگير دامی نظير شاربن، شاربن علامتی، تب برفكی محتمل است. عوارض سوء تغذيه به صورت كمبودها و اختلالات متابوليك، بويژه در دوره رشد، بارداری و شيرواری، همچنين
استرس ناشي از سوء تغذيه، دامها را به سمت بيماريهای عفونی، قارچی و انگلی سوق ميدهد كه عوارض آن ميتواند
زمينه ساز بيماريهای ديگر شود؛ از طرفی در اثر گرسنگی، به علت كاهش پوشش گياهی مراتع، احشام گياهان سمی را تعليف
ميكنند و دچار مسموميت ميشوند.
همچنين با بروز سيل، روند پرورش طيور صنعتی و بومی منطقه دچار اختلال ميشود كه ميتواند باعث بروز مشكلات
بهداشتی، تلفات و حتی شيوع بعضی از بيماريهای طيور و آبزيان در منطقه شود.
در شرايط بحران ناشی از وقوع بلايای طبيعی از جمله سيل، مديريت صحيح وضعيت ميتواند مانع بروز و شيوع بيماريها و
خسارات بيشتر شود؛ اين دستورالعمل به همين منظور تهيه شده و به تبيين اقدامات مختلف در زمان قبل، حين و بعد از وقوع سيل، در دو بخش شامل اقدامات مربوط به دام و طيور و اقدامات مرتبط با آبزيان پرداخته است.
دام و طیور :
الف . اقدامات قبل از بروز سيل:
1. اطلاع رسانی به دهياريها، شوراهای روستايی، تعاونيهای دامداران، مرغداران و آبزی پروران براي پيشبينی تمهيدات و كسب آمادگيهای لازم جهت مقابله با سيل و آبگرفتگی واحدها؛ از جمله تهيه علوفه كافی در دامداريها و دان در مرغداريها و …، آمادگی برای بهره برداری از ژنراتورهای برق اضطراری، عدم قراردادن علوفه در قسمتهايی كه احتمال نفوذ آب وجود دارد، استفاده از پالت در انبار نگهداری دان مرغداريها، ايجاد سيل بند و مهار آب و جلوگيری از ورود آب به واحد دامداری، مرغداری.
2. تهيه مشخصات جغرافيايی و ليست روستاهای در معرض خطر، جمعيت دامی روستاها و واحدهای فعال و غير فعال پرورش دام و طيور و آبزيان جهت پايش بيماريها.
3. هماهنگی با بعضی واحدهای دامداری و مرغداری غير فعال واقع در مناطق امن تر براي تخليه اضطراری و انتقال دام و طيور واحدهای سيل زده در صورت لزوم.
4. آماده سازی و تجهيز اكيپهای واكسيناسيون، مراقبت، نظارت و معدوم سازی، همچنين گروههای كمكی ازشهرستانهای مجاز جهت اعزام سريع در صورت نياز.
5. اطلاع رسانی به بخش خصوصی جهت كسب آمادگی لازم و استفاده از اكيپ های آنها در صورت نياز.
6. اطلاع رسانی به واحدهای پرورش طيور دارای سن بالا در مناطق در معرض خطر براي ارسال طيور پايان دوره به كشتارگاه و عدم ادامه پرورش در سن بالا.
ب . اقدامات زمان وقوع سيل:
1. شناسايی فوری مناطق سيل زده و راههای دسترسی.
2. توصيه و پيگيری تسهيل انتقال دام و طيور به واحدهای غير فعالی كه در معرض خطر نيستند.
3. پيگيری انتقال علوفه و دان واحدهای دام و طيور به مناطق امن و تأمين علوفه، دان و آب مورد نياز واحدهای دامداری و مرغداری از طريق جهاد كشاورزی و ستاد بحران منطقه و تسهيل ارسال طيور واحدهای مرغداری دارای سن مناسب به كشتارگاه.
4. پيگيری امداد رسانی فوری توسط اداره برق به منظور جلوگيری از بروز حوادث احتمالی.
5. تعيين شرح وظايف اكيپ های مراقبت از بيماريها، واكسيناسيون، امحای بهداشتی لاشه ها، تعيين خسارت، قرنطينه،و نظارت بر ضدعفونی جايگاهها.
6. گشت و مراقبت فعال اكيپ های دامپزشكی جهت بررسی وضعيت واحدهای دامداری و مرغداری و ارسال گزارش به ستاد مركزی، بررسی وضعيت سلامت دامها و تلفات در واحدهای سيل زده.
7. پيگيری جهت امداد رساني، انتقال تجهيزات و نفرات و مواد مصرفی دامپزشكی و جلوگيری از قطع راههای ارتباطی توسط ماشين آلات راهسازی با همكاری ستاد بحران شهرستان.
8. هماهنگی برای تهيه قايق به منظور استفاده اكيپ های مراقبت دامپزشكی و بازديد از واحدهای سيل زده كه راه ارتباط زمينی آنها قطع شده است.
9. توزيع گونی، و نظارت اكيپ های دامپزشكی بر جمع آوری تلفات در واحدهای سيل زده و انتقال تلفات به مناطقی كه امكان معدوم سازی يا دفن بهداشتی لاشه ها توسط پرورش دهنده وجود داشته باشد.
ج . اقدامات پس از وقوع سيل:
1. با توجه به افزايش شيوع بيماريها متعاقب تغييرات آب و هوايی و كمبود مواد غذايی مناسب، احتمال شيوع بيماريهایی نظير شاربن، شاربن علامتی، پاستورلوز و …، دور از انتظار نيست؛ بنابراين ضروريست فعاليت اكيپ های پايش و بررسی بيماريها تشديد شود و در صورت وجود تلفات، اقدامات بهداشتی، قرنطينه ای و نظارت بر معدوم سازی بهداشتی تلفات در واحدهای مرغداری و دامداری صورت پذيرد.
2. پاشيدن مواد ضدعفونی كننده در معابر روستا، و استفاده از اين مواد در ورودی و محوطه دامداری، اطراف سالن ها و محوطه مرغداری توسط پرورش دهنده پس از فروكش كردن سيل.
3. تدوين پلان واكسيناسيون برای منطقه و بر مبنای آن، تجهيز اكيپ ها و در صورت نياز از استفاده از بخش خصوصي.
4. انجام واكسيناسيون قبل از انتشار بيماريها و وقوع مرگ و مير. انتخاب نوع واكسنها به وضعيت اپيدميولوژيكی بيماريهای منطقه بستگي دارد. در بعضي مواقع با توجه به فصل و تغييرات محيطی، بروز بيماريها قابل پيشبينی است.
5. تهيه و نگهداری انواع واكسنها. واكسن بيماری هايی مانند شاربن علامتی، پاستورلوز، آنتروتوكسمی و نيوكاسل آبله گوسفند و بز، لمپی اسكين و …، در ،ppr به راحتی قابل تهيه و دسترسی هستند ولی واكسنهای ديگر نظير صورت نياز بايستی سفارش داده شوند.
6. توجه به رعايت زنجيره سرد نگهداری و حمل واكسنها.
7. معاينه و درمان اختصاصی دامهای گله و علاوه بر اين، اقدام براي مبارزه با انگلهای داخلی و خارجی كه موضوع مهمی است. انگلهای داخلی بويژه براي دامهای جوان به دليل دارا بودن ايمنی كمتر مشكلاتی را ايجاد ميكند و گاهی مثلاً در هوای سرد و يا كمبود غذا، ايمنی حيوان را تحت تأثير قرار ميدهد؛ اگر دامها قبلاً از داروهای ضد انگل استفاده نكرده باشند نياز به كمك دامپزشكی است.
8. نظارت بر دفن تلفات دامداريها و مرغداريها و جلوگيری از رها سازی تلفات، و همچنين اعمال شرايط قرنطينه ای درواحدهای دارای بيماری.
9. همكاری با جهاد كشاورزی و صندوق بيمه جهت بررسی خسارت ساختمانی و ساختاری واحدهای پرورش سيل زده.
10 . تأمين سم مورد نياز و تشكيل اكيپهای سمپاشی، و انجام عمليات سمپاشی در دامداريها و مرغداريها.
11 . پيش بينی لازم برای تأمين آب مناسب و سالم از طريق ستاد بحران شهرستان.
12 . رصد و پايش بيماريها به طور مستمر و درمان اسهال عفوني دامها در مناطق آسيب ديده.
13 . ارائه هشدار عمومی در مورد رعايت بهداشت عمومی و توجه به بيماريهای مشترك و واگير دام و طيور.لازم به ذكر است تيمهای واكنش سريع اكيپ های دامپزشكی در قالب تيم واكنش سريع اقدام خواهند كرد كه ساختار فعاليت اين تيمها به شرح زير است:
– مديريت دفع سالم و بهداشتي لاشه حيوانات
– تعيين محل دفن لاشه های دامي
– گودال محل دفن
آبزیان
اقدامات پيشگيرانه پيش از وقوع سيل:
در مناطقی كه تحت هشدار سيل قرار ميگيرند اقدامات زير بايد انجام شود:
1. انتقال ژنراتور به بخش مرتفع مزرعه و تأمين سوخت آن حداقل براي سه روز.
2. در مزارع سردآبی تخليه يك يا دو رديف از استخرهای نزديك به رودخانه به عنوان مسيل و در مزارع ميگو و گرمابی
استفاده از زهكشهای خروجی به عنوان مسيل.
3. ايجاد سيل بند و مهار آب و جلوگيری از ورود آب به واحد. استفاده از گونی های شن به عنوان حائل در مناطقی كه احتمال رخداد آب گرفتگی به دليل بالا آمدن آب از رودخانه وجود دارد.
4. بستن آب ورودی از رودخانه و استفاده از آب برگشتی و به حداقل رساندن آب داخل استخرها.
5. صيد اضطراری ماهيان بازاري.
در وعده های غذايی روزهای قبل.
6. قطع غذا دو روز قبل از وقوع سيل و استفاده از ويتامين ث، پروبيوتيك و ويتامين
7. استفاده از نمك به ميزان 2 درصد به عنوان ضد استرس.
اقدامات اجرايی پس از وقوع سيل:
1. حذف بهداشتی تلفات. در صورتی كه مزرعه دچار سيل زدگی حاد و تلفات بالا شده باشد بايستی بلافاصله نسبت به جمع آوری تلفات و دفن بهداشتی و يا سوزاندن لاشه ها بر اساس دستورالعملهای سازمان دامپزشكی اقدام شود.
2. جلوگيري از عرضه ماهيان مرده به بازار.
3. ادامه قطع غذا تا رفع كامل گل آلودگی و كدورت آب.
4. جلوگيری از ورود حيوانات موذی مانند سمور آبی، سگ، گربه و … به مزرعه.
5. در صورت لزوم و ادامه بحران، صيد اضطراری ماهيان بازاری.
6. تخليه گل و لای از مزرعه.
7. شستوشو و ضدعفونی سطوح، تأسيسات و تجهيزات مزرعه.
8. استفاده از بهبود دهنده های آب
9. استفاده از ضدعفونی كننده ها برای ضدعفونی كردن آبزيان.
10 . تعميرات و اصلاح آسيبهای ساختاری و تأسيساتی مزارع.
11 . شستن و در صورت لزوم، تعويض تورهای مزارع پرورش در قفس.
منبع: سايت سازمان دامپزشكی كشور